«Հայաստանը դիտում են որպես պրոբլեմ ստեղծող միավոր, ոչ թե պրոբլեմ լուծող պետություն»

Հայաստանի արտաքին քաղաքական հարցերի շուրջ «Իրատես de facto»-ի զրույցը 1994-1997 թվականների ՀՀ նախագահի ավագ խորհրդական ԺԻՐԱՅՐ ԼԻՊԱՐԻՏՅԱՆԻ հետ է:

-Մաքսային միությանը Հայաստանի անդամագրվելու որոշումը բացատրվեց Հայաստանի ժողովրդի շահերով: Ձեր կարծիքով` Հայաստանը կշահի՞ Մաքսային միության անդամ դառնալով:
-Թեև Մաքսային միության տնտեսական մասի վերլուծությունը չեմ տեսել, բայց, կարծում եմ, հիմնական հարցը քաղաքականն է: Իշխանություններն ու տարբեր կուսակցություններ հավանաբար ունեն իրենց սահմանումը` հայ ժողովրդի ու Հայաստանի պետականության շահերի տեսանկյունից: Իրականում ես չեմ տեսել որևէ լուրջ քննարկում, թե որոնք են Հայաստանի շահերը: Եղել են ծածկագրային մտքեր, որոնցից քաղաքացին պիտի ենթադրի կամ եզրակացնի ինչ-որ դրույթներ ու փաստարկներ: Լռելյայն միայն, որովհետև` ա) այդ ուժերը իրենց հույսը դրել են քաղաքացու ու հայի վախերի վրա և ոչ նրա դատողության, բ) խուսափում են իրենց ստեղծած իրավիճակի ու որոշումների պատասխանատվությունից:
Երկրորդ` հարցն այստեղ այն չէ, թե ինչ կստորագրենք, այլ այն, թե ինչպես ենք վարվելու հաջորդ տասը, քսան տարիներին, ինչ չափով կկարողանանք օգտվել մեկից կամ մյուսից: Ամենակրքոտ փաստարկները, ի նպաստ այդ որոշման, ասպարեզ նետվեցին Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունից հետո և այնպես ներկայացվեցին, որ կարծես այդ փաստարկները պարզ, հասկանալի ու միաժամանակ անխուսափելի էին: Այսինքն, նրանք, ովքեր հակառակ կարծիք ունեն, ունակ չեն այդքան պարզ ճշմարտությունը տեսնելու: Բայց եթե այդքան հստակ էր, ինչո՞ւ այդ վերլուծություններն ու շահերի սահմանումները պարզ դարձան Սարգսյանի որոշումից հետո միայն և ոչ առնվազն այն երեքուկես տարիներին, երբ Հայաստանը բանակցում էր ԵՄ-ի հետ ու հասել էր համաձայնության երկու կարևոր փաստաթղթերի վերաբերյալ, որոնք լրիվ տարբեր ուղղությամբ էին տանելու Հայաստանը: Ի՞նչն էր պատճառը, որ այդ հարցերը հստակվեցին միայն Սարգսյանի հայտարարությունից հետո:
Հաջորդ նկատառումս այն է, որ քաղաքական ուժերը, որոնք համաձայնեցին կամ հակառակվեցին այդ որոշմանը, պատմության առջև պատասխանատվություն ունեն այն վիճակի համար, որում մեր պետությունը գտնվում է: Այդ ուժերը ծայրահեղ դիրքորոշումներ են որդեգրել տարածաշրջանային մեր հարցերի վերաբերյալ, և այդ ծայրահեղ դիրքորոշումները մեզ հասցրին նրան, որ արդեն այլընտրանք չունենք:
-Շատերը, նկատի ունենալով մեր շահերը, հիշեցնում են, թե ունենք Ղարաբաղի չլուծված խնդիր, և առանց Ռուսաստանի այդ հարցի լուծումը վտանգված է: Նույնիսկ խոսվում է հնարավոր պատերազմի մասին և այդ պարագայում ռուսական միջամտության` հօգուտ Ղարաբաղի:
-Իսկ ժամանակը չէ՞ հարց տալու, թե ինչ ենք արել Ղարաբաղի հարցը կարգավորելու համար: Նկատի չունեմ, թե պատճառը միայն մենք ենք: Սակայն անհնար է խուսափել այդ հարցում պատասխանատվությունից, որովհետև մեր մաքսիմալ պահանջների պատճառով լավ առիթներ կորցրինք այդ հարցը մեզ համար հնարավորինս լավագույն ձևով լուծելու համար և վերջին 15 տարիներին սպասեցինք, որ ուրիշները դա անեն, ինչպես վարվեց Ադրբեջանը:
Մինչև հիմա շատ ուժեր ասում էին` մենք Ղարաբաղի հարց չունենք, Ադրբեջանը ունի: Հիմա ինչո՞ւ հանկարծ հիշեցինք, որ ունենք: Երբ մեր իշխանությունները հայտարարում են, թե մեր բանակը որևէ պատերազմի պարագայում առանց հարցի հաղթանակ կտանի, ո՞րն է վախը: Իսկ եթե Ղարաբաղի հարց կա, ինչո՞ւ չեն խոսում այդ մասին: Վերջին անգամ ե՞րբ է որևէ կուսակցություն, քաղաքական ուժ հարց բարձրացրել Ղարաբաղի խնդրի լուծման մասին: Եթե չեմ սխալվում վերջին անգամ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն էր, որ 2008-ի իր ելույթներից մեկում խոսեց այդ մասին: Մնացածի համար հարցը գոյություն չունի` Թուրքիայի և Ադրբեջանի հարց գոյություն չունի, չկա Ղարաբաղի հարց ու Հայաստանի վտանգ: Եվ հանկարծ հիմա Ղարաբաղի հարցը հիշեցին: Որոշ ուժեր հանկարծ որոշեցին նույնիսկ, որ պետության ու ժողովրդի գոյությանն է վտանգ սպառնում: Սա առաջին հարցն է:
Երկրորդն այն է, որ Ռուսաստանի գործադիր իշխանության որևէ պաշտոնյա ե՞րբ է պաշտոնապես ինչ-որ բան ասել ի նպաստ Ղարաբաղի: Ի՞նչ է նշանակում` ի նպաստ Ղարաբաղի: Եթե սիրաբանություն է, ուրիշ բան, բայց եթե քաղաքական հարց է, Ղարաբաղը երկու հարց ունի` կարգավիճակի և տարածքների: Այս հարցերով ՌԴ-ն պաշտոնապես երբևէ ասե՞լ է, որ վարվելու է ի նպաստ Ղարաբաղի, այսինքն, ճանաչելու է ԼՂ-ի անկախությունը, որը նաև կպահի ԼՂՀ-ից դուրս հայկական հակակշռի տակ գտնվող տարածքները: Բացարձակապես:
ՈՒրեմն` ինչի՞ վրա ենք հույս դնում, որ պատերազմի պարագայում Ռուսաստանը մեր կողմն է լինելու: Նույն տեսակի աղբյուրների՞, որոնք 1987-ի վերջերին ու 1988-ի սկզբներին մերոնց վստահեցրին, որ եթե մենք Ղարաբաղի հարցը բարձրացնենք, մեզ համար «լավ կլինի»: Կամ` Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի նախադեպի՞ վրա: Այս երկուսի կապակցությամբ Ռուսաստանը մի քանի անգամ միջազգային հանրությանը զգուշացրել էր, որ եթե Կոսովոյի անկախությունը ճանաչեն, ինքն էլ այդ երկուսի անկախությունը կճանաչի: Ղարաբաղի մասին նման բան չի ասել: Եվ հետո` Ղարաբաղի հարցում ինչո՞ւ է միջամտելու ի նպաստ Ղարաբաղի: ՌԴ-ն ի՞նչ հարց է լուծելու իր համար նման քաղաքականություն վարելով: ՌԴ-ն հարցեր էր լուծում Վրաստանի արտաքին քաղաքականությանը կապված: Իսկ ի՞նչ հարցեր ունի Հայաստանի հետ` ի համեմատ Ադրբեջանի: ՌԴ-ի քաղաքականությունը հստակ է եղել արդեն ավելի քան 20 տարի, և եթե ՌԴ-ի միջամտությունը ի նպաստ ԼՂ-ի նշանակում է ապահովել նրա գոյությունը, դա կարելի էր ապահովել տարիներ առաջ:
-Ղարաբաղի հարցի լուծման համար անհրաժե՞շտ է երրորդ երկրների միջամտությունը: Գուցե Հայաստանը փորձի ինքը պայմանավորվել Ադրբեջանի հետ, ոչ թե հետևի այլ երկրների առաջարկությունների քննարկմանը: Վերջերս ԱՄՆ-ի նախագահ Բարաք Օբաման կողմերին կոչ արեց նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ և գտնել Ղարաբաղի հարցի լուծման ճանապարհներ: Ի՞նչ նկատի ուներ Օբաման, որ Հայաստանն առանց Ռուսաստանի միջամտությա՞ն բանակցի Ադրբեջանի հետ: Այդ հայտարարության մեջ կա՞ր Ռուսաստանի թաքնված հանգամանքը:
-Չեմ կարծում, որ դա էր: Վերջին տարիներին միայն նախագահների հանդիպումներ են տեղի ունեցել, Մինսկի խմբի համանախագահողները Մինսկի խմբի երկրների հանդիպումներ չեն կազմակերպում, առավելագույնը` երեք համանախագահողները երբեմն-երբեմն ճամփորդում են և հայտարարություններ անում: ՈՒրեմն, Օբաման ի՞նչ պիտի ասեր` գնացեք Մինսկի խո՞ւմբը վերականգնեք կամ Մինսկի կոնֆերա՞նսը հրավիրեք: Կարծում եմ` սա սովորական հայտարարություն էր, նոր բան չեմ տեսնում: Անշուշտ, ԱՄՆ-ը ինչ-որ չափով հեղինակություն և ազդեցություն ունի այդ բոլոր գործընթացների վրա և ուզում է ցույց տալ, որ հետաքրքրություն ունի մեր տարածաշրջանում, բայց ես մի քանի անգամ անդրադարձել եմ, որ ԱՄՆ-ը չունի այլևս այն շեշտակի հետաքրքությունը, որ ուներ նույնիսկ մեկ տասնամյակ առաջ: Կասկած չունեմ, որ հիմնական բանակցությունները պիտի վարվեն հակամարտության երեք կողմերի միջև, և մղումը պիտի գա այդ երեք կողմերից, ոչ թե ԱՄՆ-ից: Այստեղ հարցն այն է, թե Ռուսաստանն ինչպես է լուծելու Ղարաբաղի հարցը:
-Այսինքն` Ռուսաստա՞նն է լուծելու: ԱՄՆ-ը այդ հարցը թողել է Ռուսաստանի՞ն:
-Ոչ տակավին, սակայն Ռուսաստանն է լուծելու և լուծելու է իր ձևով: ԱՄՆ-ը պիտի փորձի այնպես անել, որ այդ լուծումից երկու հանրապետությունները` Հայաստանը և Ադրբեջանը, ամբողջովին Ռուսաստանի ազդեցության տակ չընկնեն, ու Վրաստանը ավելի զոհ չդառնա, քան է։ Դա է ԱՄՆ-ի գործը այսօր: Մնացած բոլորը ձև է, մանավանդ, եթե Իրանի հետ նախնական խոսակցությունները լուրջ բանակցության հանգեն: Քանի՞ մասնագետ կա այսօր ԱՄՆ-ի կառավարության մեջ Ղարաբաղով և Հայաստանով զբաղվող: Շատ քիչ, եթե նույնիսկ կան: Ադրբեջանը ԱՄՆ-ի համար ևս ուրիշ հարց է:
-Ո՞րն է խնդիրը, Հայաստանն իրենց չի՞ հետաքրքրում, թե՞ Ռուսաստանի հետ, այսպես ասած, կռիվ տալու ցանկություն չունեն:
-Ոչ, հետաքրքրում է: Սակայն պետք է դադարենք մտածել, թե մենք աշխարհի ուշադրության կենտրոնում ենք, և մյուսները մեզ տեսնում են կամ պիտի որ տեսնեն այնպիսին, ինչպիսին մենք ենք տեսնում մեզ: Այսինքն` շատ կարևոր ստրատեգիական և անփոխարինելի օղակ, որը, հետևաբար, բանակցության ու «բազարի» լայն դաշտ ունի: Տեսանք, որ առաջին իսկ լուրջ մարտահրավերին մենք, կարծես թե, կքեցինք: Այդ մարտահրավերի մասին լուրջ մտահոգությամբ խոսում էր Հրանտ Բագրատյանը:
ԱՄՆ-ին հետաքրքրում է 189 երկիր, բայց հարց է, թե որտեղ ինչ կարող է անել: ԱՄՆ-ի միջոցները սկսել են նվազել, և ԱՄՆ-ը տեսնում է նաև, որ ՌԴ-ն իսկապես շատ ավելի խոր հետաքրքրություն ունի այս տարածաշրջանում, քան ինքը: Մյուս կողմից` իրենց միջամտությունները չեն հաջողվել մինչև հիմա, մանավանդ` Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների կարգավորումը, որտեղ հսկա կապիտալ ներդրեցին` քաղաքական, դիվանագիտական, և չստացվեց: Վստահաբար իրենց հետաքրքրում է Հայաստանը, որովհետև վերջինս Իրանի հարևանն է, բայց նաև Ռուսաստանի քաղաքականությունը մեր նկատմամբ իրենց համար ցուցանիշ է: Մեր տարածաշրջանում ԱՄՆ-ին հետաքրքրում են առավելապես Ադրբեջանը և Վրաստանը: Հայաստանը դիտում են որպես պրոբլեմ ստեղծած ու պոտենցիալ պրոբլեմ ստեղծող միավոր, այլ ոչ թե պրոբլեմ լուծող պետություն:
Հիմա` ո՞ր չափով և ինչո՞ւ ԱՄՆ-ը Ղարաբաղի և Հայաստանի հարցը պիտի դարձնի Ռուսաստանի հետ լուրջ բանակցությունների թեմա և, եթե անհրաժեշտ է, ընդհարման նյութ, չեմ պատկերացնում: ԱՄՆ-ը լռելյայն այս հարցն արդեն զիջել է կամ զիջելու է Ռուսաստանին: Ակամա: Ժամանակի հարց է, թե երբ դա կվերածվի գործնական ու ավելի բացահայտ քայլի: Իսկ նման զարգացումը լավ է, թե վատ, այդ մասին չեմ խոսում:
-Բայց Ռուսաստանն էլ, կարծես, չի ուզում «սայլը տեղից շարժել»: Այդ մասին նույնիսկ Վրաստանի նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլին Նյու Յորքում ասաց, թե Ռուսաստանը չի ցանկանում, որ Ղարաբաղի հարցը որևէ կերպ լուծվի, նրան ձեռք է տալիս այս անորոշ վիճակը, որի դեպքում ինքը ավելի շատ ազդեցություն ունի թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ադրբեջանի վրա: Կա՞ ճշմարտություն Սաակաշվիլու հայտարարության մեջ:
-Արդյո՞ք պետք էր, որ Վրաստանի նախագահն այդ ձևով խոսեր: Վստահ չեմ, թե այդպիսի ելույթն օգտակար էր որևէ պետության համար: Թող Հայաստանը, Ադրբեջանն ու Ռուսաստանը խոսեն իրենց քաղաքականությունների մասին: Ըստ իս, Սաակաշվիլու համար մի քիչ սխալ էր իր ելույթում տեղ տալ նման վերլուծությանը: Թերևս Վրաստանի նախագահը լուծում էր ոչ թե պետական հարց, այլ անձնական. իր դերը 2008-ի պատերազմի սկզբի կապակցությամբ, պատերազմ, որի ավարտը Վրաստանի համար շատ թանկ նստեց: Ընդհանուր առմամբ, Սաակաշվիլին այս հարցում հետևում է արևմտյան մասնագետների ու պետությունների մտածելակերպին: Այսինքն, Ռուսաստանի շահն այն է, որ այս կոնֆլիկտները չլուծվեն: Ես համաձայն չեմ այդ մեկնաբանության հետ: ՌԴ-ն կնախընտրի լուծում տեսնել, սակայն լուծում, որը կհաստատի իր ազդեցությունը տարածաշրջանում ու կնվազեցնի ԱՄՆ-ի կամ ընդհանրապես Արևմուտքի ազդեցությունը: Ի վերջո, ՌԴ-ն` որպես ԽՍՀՄ, այդ խաղաղությունը պարտադրեց մոտ 70 տարի: Ի նպաստ ո՞ւմ, գիտենք: ՈՒ դա պետք չէ մոռանալ:
-Եվրոպայից բավականին կոշտ արձագանքներ եղան, թե Ռուսաստանը ճնշում է Հայաստանին, իսկ ԱՄՆ-ի Սենատում լսումներ են ընթանում «Արևելյան գործընկերության խնդիրները» թեմայով: Արդյո՞ք սա չի կարող ճնշում դիտվել այդ վեց երկրների նկատմամբ: Մի կողմից` Ռուսաստանն է ճնշում, մյուս կողմից` Եվրոպան, հիմա էլ Ամերիկան է ինչ-ինչ փորձեր անում:
-ԱՄՆ-ը, հավանաբար, ուզում է հակազդել: Ըստ իս, երկու պատճառ կա այդ քննարկումների համար: Մեկը` պաշտոնապես արձագանքել` մասամբ օգնելով Եվրոպային: Մյուսը` թերևս կան որոշ մարդիկ, ովքեր մտածում են, թե ԱՄՆ-ը կարող է Եվրոպայից անկախ քաղաքականություն վարել: Այս առումով հետաքրքիր էր ԱՄՆ-ի դեսպանի ելույթը: Այն դեպքում, երբ եվրոպացի պաշտոնյաները խիստ էին, Հայաստանում Ամերիկայի դեսպանը շատ զուսպ էր. ավելի իրապաշտ` այն իմաստով, որ շատ խիստ լինելով կարող եք Հայաստանը ամբողջովին օտարացնել Արևմուտքից: Ինչ վերաբերում է եվրոպացիներին, որքան էլ մենք ուզում ենք եվրոպական պետության վերածվել և որքան էլ դա կարևոր է, Եվրոպան, ըստ իս, տակավին մեզ իրական չի տեսնում:
-Ինչպե՞ս թե իրական չի տեսնում:
-Եվրոպայի համար այնպես չէ, որ Հայաստանի կամ Ղարաբաղի պաշտպանությունը անհրաժեշտություն է: Եվրոպան, ինչպես մյուսները, Հայաստանի ու Ղարաբաղի վերաբերյալ ունի իր սահմանումը` հիմնված իր շահերի վրա: Մեր քաղաքականության, մեր դատողությունների մեջ սխալ է տեղի ունեցել: Մենք սիրո արտահայտություններն ընդունել ենք որպես իրենց հիմնական քաղաքականության իրական արտահայտություն: Ինձ միշտ մտահոգել են սիրո արտահայտություններն օտարների կողմից: Երբ սիրո արտահայտություն կա, նշանակում է` մեզ չեն տալու այն, ինչ իրականում պետք է մեզ: ՈՒրեմն, իրենց համար մենք այդքան կարևոր չենք:
- Ռուսաստանի համար կարևո՞ր ենք:
-ԱՄՆ-ի, նույնիսկ Եվրոպայի համար մենք հեռավոր մի փոքր երկիր ենք: Նրանց համար տարածաշրջանն է կարևորը և ոչ անպայման երկիրը: Իսկ Ռուսաստանի համար, այո, Հայաստանը կարևոր է: Մենք մի աշխարհագրական տարածքում ենք, որը նրան սահմանակից է և լուրջ նշանակություն ունի իր համար:
-Իսկ եթե Եվրոպայի համար կարևոր չենք, ինչո՞ւ այդպես ցավոտ արձագանքեցին Սերժ Սարգսյանի հայտարարությանը:
- Գիտե՞ք, մենք մի հարևան ունեինք, ում հետ բարեկամություն էինք անում: Ինչ-որ ժամանակ հետո նա տեղափոխվեց ուրիշ քաղաք: Շատ ցավոտ էր. երբեմն հեռախոսով կապվում ենք, ասում եմ, որ իսկապես վատ էր, որ գնացիր, բայց կյանքս չի փոխվում դրանից: Այնպես չէ, որ նա գնաց, և, օրինակ, գրադարանս կամ թոշակս կորցրի:
-Բայց Մաքսային միության շատ ընդդիմախոսներ պնդում են, թե Ռուսաստանը մեզ միշտ մենակ է թողել ճակատագրական պահերին, որից Հայաստանը տուժել է: Ի՞նչ քաղաքական աջակցություն կարող ենք ստանալ Ռուսաստանից, որը, ասենք, չենք կարող ունենալ ԵՄ-ի հետ ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրելու դեպքում:

-Մեր պրոբլեմը դա չէ: Մեր պրոբլեմն այն է, որ մենք Ռուսաստանի քաղաքականությունը վերլուծում ենք ըստ մեր շահերի: Ռուսաստանի քաղաքականությունը պետք է նախ վերլուծվի` դրանք մեկնելով իր շահերի տեսանկյունից, և հետո տեսնենք, թե որտեղ են մեր շահերը համընկնում, որտեղ է, որ մենք կարող ենք ներդրում ունենալ: Չի կարելի ասել` Ռուսաստանը մեր դեմ է եղել կամ մեզ հետ է եղել: Երբ մեր շահերը համընկել են, Ռուսաստանը քայլեր է արել, որոնք մեզ օգտակար են եղել, երբ չեն համընկել, Ռուսաստանը քայլեր է արել, որ մեզ համար վնասակար են եղել:
Այստեղ ամենամեծ մտահոգությունս այն է, որ մենք քաղաքականությունը և պատմությունը վերլուծում ենք այնպես, կարծես թե դեր չունենք այդ ամենի մեջ: Այսինքն, առաջին հանրապետությունից մինչև սովետականացման առաջին ամիսները մենք ինչ ասացինք, ինչ արեցինք, ինչ քաղաքականություն վարեցինք, այդ բոլորը իմաստ չունի՞: Եթե Ռուսաստանի որոշումն է, որ մեզ սիրում է կամ չի սիրում, մեզ տալիս է կամ չի տալիս, այդ դեպքում մենք ի՞նչ ենք, ինչի՞ համար ենք կռվում, ինչո՞ւ կուսակցություններ ունենք, ինչո՞ւ արտաքին քաղաքականություն ունենք: Կամ եթե քաղաքականության ու դիվանագիտության փոխարեն հավատի հարցի վերածենք Ռուսաստանի` մեզ հետ լինելը, ուրեմն Ռուսաստանի առջև ծնկաչոք պիտի աղոթե՞նք: Սա քաղաքական մտածելակերպ չէ:
-Ի վերջո, որտե՞ղ է մեր շահը` Հյուսիսո՞ւմ, թե՞ Արևմուտքում:
-Մենք հավասարակշռված արտաքին քաղաքականություն պետք է ունենանք` հատուկ հարաբերություններով Ռուսաստանի հետ:
-Մեր արտաքին քաղաքական ոչ պակաս կարևոր հարցերից մեկն էլ Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորումն է: Թուրքիայի հետ երկխոսություն այդպես էլ չստացվեց, «ֆուտբոլային» դիվանագիտությունն արդյունք չտվեց, չնայած Արևմուտքի ջանքերին:
-Այդտեղ սխալը գլխավորապես ԱՄՆ-ինն էր և մասամբ` Հայաստանինն ու Թուրքիայինը: ԱՄՆ-ը հավատաց և փորձեց հավատացնել կողմերին, որ Թուրքիա-Հայաստան երկկողմանի հարաբերությունները կարելի է կարգավորել առանց Ղարաբաղի հարցի լուծման: Դա հիմնական սխալն էր: Ես հիշում եմ մի հանդիպում, որն այդ փաստաթղթերի ստորագրությունից մի քանի ամիս առաջ հրավիրվեց: Քննարկման հիմնական հարցն էր` հնարավո՞ր է Թուրքիա-Հայաստան հարաբերություններն առաջ տանել առանց Ղարաբաղի հարցի լուծման: Ներկա գտնվող տասը մասնագետներից ութը ասացին, թե կարելի է, իսկ երկուսը` ոչ: Դա Թոմաս դե Վաալն էր ու ես: Ժխտական պատասխանիս ավելացրի, թե երբեմն փորձելը և ձախողելը նույնիսկ օգտակար են, բայց կան պարագաներ, երբ փորձելը և ձախողելը վնասակար են, և, նկատի ունենալով Թուրքիա-Հայաստան անվստահության մակարդակը, եթե փորձեք և ձախողեք, շատ ավելի ծանր պիտի լինի ու դժվարացնի հաջորդ քայլը:
Կարծում եմ, այն ժամանակ, անկախ նրանից` ճնշման տակ էր Սերժ Սարգսյանը, թե ոչ, կցանկանար այդ հարցը լուծել: Հայաստանի համար էլ լավ կլիներ հաստատել երկկողմանի հարաբերություններ առանց Ղարաբաղի հարցի լուծման: Դա նաև մեր քաղաքականությունն էր` երկկողմանին առանձնացնել, բայց հստակ էր, որ դա անհնար էր տարբեր պատճառներով: Իրականում կար Ղարաբաղի հարց, և կար ցեղասպանության հարց, որոնք հանված էին փաստաթղթերից, բայց, որքան կարևոր էր Թուրքիայի համար առաջինը, նույնքան էլ կարևոր էր մեզ համար երկրորդը: Եվ չստացվեց: Ամերիկացիները սրա համար ասում են` «wishful thinking», փափագի վրա հիմնված տրամաբանություն: Երկու երկրներն էլ այդպիսի սխալ հասկացություններով գնացին, իսկ ամերիկացիների համար այնքան կարևոր էր ինչ-որ մի տեղ հաջողություն ունենալը, մի կարևոր հարց լուծելը, որ այդ ցանկությունը խանգարեց անդրադառնալ, թե մեծ սխալ են գործում:
-Այս ամենի համապատկերում ինչպե՞ս եք գնահատում Սերժ Սարգսյանի վարած արտաքին քաղաքականությունը:
-Մոտավորապես գլխավոր հատկանիշը այն է, որ ժամանակի ընթացքում մեր այլընտրանքները կորցրինք: Չեմ կարող ասել, թե Սերժ Սարգսյանը չի հասկանում: Շատ բան է հասկանում: Բայց այդ հասկացողությունը կարող է նաև պայմանավորված լինել ներքին հարցերով` իր քաղաքական ուժը ինչի վրա է հիմնված, տնտեսական ուժը ինչի վրա է հիմնված, և դա է, որ հարցի վնասակար կողմն է: Թերևս, Մաքսային միությանը միանալը ճիշտ որոշում էր, բայց իմ մեծ մտահոգությունն այն չէ, թե Սերժ Սարգսյանը ճիշտ է կամ սխալ, այլ այն, որ մենք տակավին այլընտրանքներ չենք ստեղծում արդեն մոտ 15 տարի:

Հարցազրույցը վարեց
Կարինե ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Հե՜յ, հեղափոխություն, ո՞ւր մնացիր
• Հանրահավա՞ք եք ուզում, ինքնե՛րդ էլ արեք
• Եռյակում միմյանց հետ հայտարարություններո՞վ են խոսում
• Գյումրու ռուսական ռազմակայանը նախընտրելի ԶԼՄ-ներ ունի՞
• Սխալ տնտեսական քաղաքականությունը հարվածում է սպառողի գրպանին
• «Ժառանգության» հետ մի բան այն չէ
• Օրենքները լավն են, երբ գործում են
• «Ժառանգությունն» ինքն է իրեն դուրս դրել ընդդիմադիր դաշտից
• Ո՞վ պետք է փոխհատուցի գյուղացու կրած վնասի համար
• Դեղերի գները, այնուամենայնիվ, կբարձրանան
• Լիդինգթոն. «Հայ-թուրքական արձանագրությունները պետք է կատարվեն առանց հետաձգման»
• Ծառուկյանն ավելի քան կոմպրոմիսային է
• ԲՀԿ-ի «վազքը» ավելի կարճ կլինի, քան ենթադրվում էր
• Նոր ընդդիմություն կձևավորվի՝ ընդդեմ իշխանության և ոչիշխանականների
• Իշխանափոխությունից հետո «լավ» ընկերները կմնա՞ն համակարգում
• Հոկտեմբերի 27-ի բեռն ու Հայաստանի ապագան
• Գագիկ Ծառուկյանը ներողություն կխնդրի՞
• Ի՞նչ կա Ծառուկյանի մտքին
• Երբ որդեկորույս մայրերին քաշքում են ինչպես խուլիգանների
• Երբ հասցեատերն ավելի կարևոր է, քան հարցն ինքնին

Մեկնաբանություններ